کد مطلب:46680 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:106

گنجینه پرسمان » قرآن

آيات قرآني بوي جبر ميدهد، مثل يضل من يشاء، يهدي من يشاء، يرزق من يشاء چگونه با اختيار انسان سازگار است؟ خداوند از طرفي به انسان عقل و اختيار داده و از طرفي چنين گفته است.

هدايت و اظلال الهي بر دو قسم است:

ابتدايي و جزايي (پاداش و كيفري).

هدايت ابتدايي از اوصاف حضرت حق ميباشد، همان طور كه ميفرمايد: ما راه را به او (انسان) نشان داديم، خواه شاكر باشد (و پذيرا گردد) يا ناسپاس! خدا راه راست و مسير صحيح را به انسان نشان ميدهد و انسان (76) آيه 3.

به اصطلاح ارائه طريق ميكند. اضلال ابتدايي (گمراه كردن بندگان) نميتواند در حق خداوند صحيح باشد. بدين معنا كه خدا با وضع قوانين بد و باطل و عدم بيان حقيقت و رها كردن آدمي به حال خود، زمينه گمراهي انسان در طول حياتش را فراهم سازد. اضلال ابتدايي از خدا نفي ميگردد و خدا انسان را در مسير سعادت راهنمايي كرده و راه خوشبختي و كمال را به او نشان داده است (هدايت ابتدايي).

اما قسم دوم از هدايت و ضلالت كه آيات مورد سؤال از آن جمله ميباشد، هدايت جزايي (پاداش و كيفري) است. هدايت پاداشي آن است كه بنده بعد از هدايت ابتدايي كه از خداوند دريافت كرد، خود با حُسن اختيار، حق را پذيرفته و به آن عمل كرده و ضمن ايمان به خدا، در مسير بندگي قدم بردارد. در مورد اين شخص خدا هدايتي ويژه با نام هدايت پاداشي دارد كه به معناي رساندن به هدف و مقصد نهايي ميباشد، و اين همان هدايتي است كه شما آياتش را ذكر نمودهايد يهدي من يشاء پس در حقيقت بنده با ايمان خود زمينه اين نوع هدايت را با اعمال صالح فراهم ميسازد. با اين توضيح منافاتي بين اين نحوه از هدايت الهي و اختيار انسان يافت نميشود. خدا ميفرمايد: كسي كه اهل تقوا و پرهيزگاري باشد و جزاي نيك (الهي) را تصديق كند، ما او را در مسير آساني قرار ميدهيم.

ليل، (92) 5 و 7.

اضلال كيفري آن است كه انسان بعد از هدايت ابتدايي الهي و فرستادن كتب آسماني و پيامبران و امامان، باز كفر ورزيده و در راه الهي قدم برندارد و به حق رهنمون نشود. در اين صورت با اضلال كيفري الهي از اين شخص سلب توفيق شده و رحمت خاص الهي كه ويژه صالحان است، از او منع ميشود و اين دقيقاً معناي يضلّ من يشاء ميباشد. خدا ميفرمايد: اما آن كس كه بخل ورزد و بي نيازي طلبد و پاداش (نيك) الهي را انكار كند، به زودي او را در مسير دشواري قرار ميدهيم.

ليل ،8 و 10.

در حقيقت اين اشخاص با اختيار خود زمينه شقاوت را فراهم ساختهاند.

آيت الله جوادي آملي، تفسير تسنيم، ج 2، ص 520.

بعضي از مفسران در توضيح اين موضوع گفتهاند: هميشه اعمال و كردار انسان، نتايج و ثمرات و بازتاب خاصي دارد، از جمله اين كه اگر عمل نيك باشد، نتيجه آن، روشنبيني و توفيق و هدايت بيشتر به سوي خدا و انجام اعمال بهتر است. اگر دنبال زشتيها برود، تاريكي و تيرگي قلبش افزون ميگردد و به سوي گناه بيشتر سوق داده ميشود و گاه بر سرحدء انكار خدا ميرسد. خدا ميفرمايد: و ما يضلُّ به الا الفاسقين؛ خداوند گمراه نميكند جز افراد فاسق و بد كردار را. بنابراين انتخاب راه خوب يا بد از اول در اختيار ما است. به عبارت ديگر، هدايت الهي در اين آيات، قراردادن راه سعادت و خوشبختي و كمال در مسير كساني است كه به دنبال هدايتاند و ضلالت، آماده كردن راه گمراهي و باز بودن آن از طرف خداوند، براي كساني كه به دنبال ضلالت اند و چون هر آنچه در مُلك اليه جريان دارد، به اراده خداوند است، پس ضلالت و هدايت كساني كه راه هدايت و ضلالت را انتخاب نمودهاند، به اراده خداوند تحقق مييابد.